| |
Za protoplastów Kozaków uznaje się czasem na pół osiadły, słowiański lud Brodników lub Berładników, zamieszkujący w XII i XIII wieku tereny pomiędzy dolnym biegiem Dunaju i Dniestru, nie podporządkowany władzy kniaziów ruskich, ani chanów połowieckich[potrzebne źródło].
Kozacy zaporoscy [edytuj]
Pod datą 1492 wymienia się po raz pierwszy kozaków-chrześcijan. Kozacy naddnieprzańscy i naddniestrzańscy rekrutujący się głównie z Kijowa, Niemirowa, Winnicy, Baru, zwani byli także przez współczesnych Niżowcami (tzw. Kozacy chrześcijańscy). W miarę upływu czasu stworzyli oni społeczność stosującą system demokracji wojennej. Głównie zaliczali się do nich uciekinierzy z Litwy, Rusi Moskiewskiej, Mołdawii, Wołoszczyzny oraz Korony, którzy w XV w. zasiedlili słabo zamieszkane do tej pory ziemie zwane Dzikimi Polami. W rezultacie unii lubelskiej Dzikie Pola stały się częścią Korony.
Kozacy chrześcijańscy to ludność, która napływała w rejony naddnieprzańskie od XVI w., uciekając przed niesprawiedliwościami panującego porządku społeczno-politycznego Rzeczypospolitej, a więc chłopi pańszczyźniani uciekający przed daninami, drobni przestępcy, słudzy uciekający przed gnębiącymi ich panami oraz ludzie fałszywie osądzeni. W pierwszej połowie XVI wieku szybko zorganizowani przez starostę trembowelskiego Prittwitcza w społeczność o silnym charakterze wojskowym, co było spowodowane potrzebą obrony przed Tatarami. Zajmowali się handlem, rybołówstwem, hodowlą i wojaczką. Podejmowali na czajkach wyprawy łupieżcze do imperium Osmańskiego.
Po okresie rządów Chmielnickiego Sicz Zaporoska zwana była przez historyków drugą Rzecząpospolitą lub hetmańszczyzną. Zorganizowana była na wzór Rzeczypospolitej, z hetmanem - niby-królem (pochodzącym z wyboru), z generalnym pisarzem - niby-kanclerzem, ze starszyzną plemienną - niby-urzędami koronnymi i ziemskimi, z radą kozacką - niby-sejmem walnym, z Kozakami samymi, uchodzącymi za szlachtę zwykłą i szaraczkową, oraz z czernią, czyli zwykłym ludem. Kozacy rządzili się w swoich miastach prawem magdeburskim przyniesionym z Polski, natomiast własne prawo zwyczajowe zostało skodyfikowane na podstawie statutów litewskich oraz w niewielkim stopniu prawa magdeburskiego.
Od XVI do XVII doszło do serii powstań kozackich przeciwko Koronie. Pierwsze w latach 1591-1593 pod wodzą Krzysztofa Kosińskiego. Drugim 1595-1597 dowodził Semen Nalewajko Oba powstania zakończyły się klęską. Najważniejsze powstanie pod przewodnictwem Bohdana Chmielnickiego, doprowadziło do ugody perejesławskiej (1654) pomiędzy Kozakami zaporoskimi i Moskwą oraz zajęcia lewobrzeżnej Ukrainy z Kijowem przez Rosję.
Sicz Zaporoska została zlikwidowana przez carycę Rosji Katarzynę II w roku 1775, po zwycięskiej wojnie z Turcją. Tytuł hetmana wojsk kozackich przysługiwał od tamtej pory panującej rodzinie carskiej. Starszyzna kozacka została zrównana w prawach ze szlachtą rosyjską (tzw. dworiaństwem), a wolnych Kozaków zrównano w prawach z chłopami rosyjskimi (kriepostniki).
|
|